Nog Meer Dooddoeners van Wakkeren

Posted on December 28, 2020

Enkele onthutsende ervaringen op social media hebben me geleerd dat al mijn pogingen om mensen die het vertrouwen in wetenschap en serieuze journalistiek zijn kwijtgeraakt op andere gedachten te brengen volstrekt hopeloos zijn. Achteraf had ik dat natuurlijk al veel eerder moeten snappen. Want waarom zou iemand die onze virologen, onze epidemiologen, onze IC artsen en verpleegkundigen, onze politici, en onze serieuze journalisten wantrouwt zich door mij iets laten uitleggen?

Kan ik het helpen dat ik pro wetenschap ben? Ik heb mijn hele leven aan universiteiten en onderzoeksinstellingen gewerkt. Maar dit feit maakt in kringen van wetenschapsontkenners uiteraard totaal geen indruk. Integendeel zelfs. “Ik vind het nogal uit de hoogte om met je opleiding te schermen en te doen of jij het dan beter weet!”

De anti-vaxxers en wetenschapsontkenners vinden zichzelf juist veel kritischer dan mensen zoals ik die een lans breken voor expertise en serieus wetenschappelijk onderzoek. Serieuze wetenschap doen ze af als een stupide vorm van comformistisch denken, en zichzelf vergelijken ze met de grote wetenschappelijke vernieuwers die tegen de stroom in durven te zwemmen. Ze wanen zich Newton of Einstein maar de onzin die dissidente wetenschappers in dubieuze YouTube filmpjes te berde brengen geloven ze klakkeloos.

Deze combinatie van zelfoverschatting en incompetentie staat in de psychologie bekend als het Dunning-Kruger effect. Incompetente mensen overschatten in de regel hun eigen kunnen en schatten de vaardigheden van anderen die competenter zijn niet naar waarde, terwijl mensen die werkelijk competent zijn juist geneigd zijn hun eigen capaciteiten te onderschatten. Om met de filosoof Bertrand Russell te spreken: “One of the painful things about our time is that those who feel certainty are stupid, and those with any imagination and understanding are filled with doubt and indecision.” (“Een van de pijnlijke dingen van onze tijd is dat zelfverzekerde mensen dom zijn, terwijl mensen met verbeeldingskracht en inzicht juist zoveel twijfel en besluiteloosheid kennen.”) Dat schreef Russell trouwens al in 1951. Het Dunning-Kruger effect verklaart ook hoe het kan dat 80 procent van de automobilisten van zichzelf vinden dat ze beter rijden dan gemiddeld.

Mijn verzameling stijlbloempjes van covid-19 sceptici, anti-vax denkers en vaccin-weigeraars blijft intussen groeien. Wat de citaten gemeen hebben zijn de absurde zelfoverschatting (“ik ben absoluut zeker van mijn waarheid”) en de achterdocht jegens mensen die de serieuze wetenschap proberen te verdedigen en die de overheidsmaatregelen rond covid-19 proberen te volgen (“ik laat me niet gek maken door de staatspropaganda van de mainstream media”).

Zo gaat het maar door; niets hiervan is verzonnen. Gelukkig is er ook betrouwbare informatie over covid-19 en het corona vaccin te vinden op internet. De heldere stijl van serieuze journalistiek of goede wetenschapsvoorlichting is volstrekt anders dan de samenzweerderige toon van de YouTube filmpjes waar de dwarsdenkers zich aan laven, zoiets als het verschil tussen stijlvol uit eten in een sterrenrestaurant en schrokken in een dubieuze gaarkeuken. Maar als je nog nooit in een sterrenrestaurant hebt gegeten apprecieer je dat verschil misschien niet. Als deze vergelijking helemaal op zou gaan zou de oplossing trouwens nogal simpel zijn: schotel mensen correcte informatie voor en ze proeven meteen het verschil. Maar zo ligt het helaas niet. Bij sommigen is de afkeer van betrouwbare informatiebronnen (de vermaledijde ‘mainstream media’) zo groot dat die het bij voorbaat al niet vertrouwen. “Wij willen niet met jou uit eten bij Parkheuvel, want ze zouden ons daar weleens kunnen vergiftigen.”

Waar komt dit vandaan, en wat zit erachter? Hoe is het toch mogelijk dat mensen viroloog Marion Koopmans niet vertrouwen maar dansleraar Willem Engel wel, RIVM baas Jaap van Dissel niet maar opiniepeiler Maurice de Hond wel, IC specialist Diederik Gommers niet maar viruswaarheid-voorlichter Pierre Capel wel? Wat dissidenten zoals Willem Engel, Lange Frans, Tisjeboy, Robert Jensen, Pierre Capel, lieden die door corona-sceptici en vaccin-weigeraars beter worden vertrouwd dan de overheid en het RIVM, met elkaar gemeen hebben zijn verongelijktheid (“Een schande dat er niet naar ons wordt geluisterd”) en wantrouwen (“De overheid probeert ons te naaien, dus we komen in verzet”). Dus als je je hier thuis voelt dan zou dat weleens iets te maken kunnen hebben met je eigen verongelijktheid en je eigen wantrouwen. Als je verongelijkt en wantrouwend bent dan heb je liever Weltschmertz of De Bataafsche Courant dan de VPRO of NRC-Handelsblad, omdat je daar meer van jezelf in herkent. Net zoals de Trump aanhangers door-dik-en-dun ongetwijfeld veel van zichzelf herkennen in de 45ste president van de Verenigde Staten. Of om even in Nederland te blijven: als je je thuis voelt bij het verongelijkte gestook van Wybren van Haga en Thierry Baudet dan zegt dat ongetwijfeld iets over jou.

Hoe dan ook, iedereen die beschikt over een goed verstand en een open geest is permanent uitgenodigd om de honger naar kennis te stillen, want in tegenstelling tot dineren in sterrenrestaurants is het consumeren van betrouwbare informatie geheel gratis. Het enige dat nodig is is een zekere info-geletterdheid: het vermogen om betrouwbare informatie te onderscheiden van nepnieuws en onzin, en het gezonde verstand om uit de buurt van nepnieuws-fuiken te blijven. Foute YouTube filmpjes kijken kan echt schadelijk zijn voor onze geestelijke gezondheid. Wie maakt uit welke YouTube filmpjes fout zijn? Dat moeten we zelf leren uitmaken; dat is nu juist wat ik bedoel met info-geletterdheid.


Leuk: