Twijfelen aan de Werkelijkheid (15)
Als je wilt kun je deze reeks vanaf het begin lezen, maar dat hoeft beslist niet.
Over collectieve dwaasheid
De gekte om ons hen begrijpen en duiden, dat zouden filosofen ook moeten doen, toch? Deze serie heet niet voor niets Twijfelen aan de Werkelijkheid. Is het nu voor het eerst dat grote groepen uit de samenleving collectief het contact met de werkelijkheid kwijtraken? De Trump gekte in de VS, de ontkenning van het klimaatprobleem, de covid-19 bagatellisering, het verzet tegen de corona-maatregelen, het lijken vormen van collectieve waanzin. Journalisten en medewerkers van de publieke omroep bedreigen omdat ze ons zouden misleiden, waar komt het vandaan? Is het voor het eerst dat zulke dingen gebeuren?
Nee, het is zeker niet voor het eerst. Collectieve verdwazing lijkt juist van alle tijden te zijn. Oorlog is misschien de ultieme gekte, en oorlog is minstens zo oud als de geschiedschrijving. De grote historicus Thucydides (rond 460 - 400 vChr) begint zijn beschrijving van de Peloponnesische Oorlog waarin Grieken decennia lang elkaar op leven en dood bevochten kortweg met: “Het waren de opkomst van Athene en de vrees die deze in Sparta opwekte die de oorlog onafwendbaar maakten.” Deze droge zin lijkt ook de verhoudingen tussen China en de VS nu goed te beschrijven, maar dit terzijde.
Leo Tolstoi (1928 - 1910) schetst in Oorlog en Vrede het begin van de veldtocht van Napoleon tegen Rusland: een schier eindeloze vrolijke karavaan van paarden, koetsen, kanonnen, voetvolk, proviandwagens, ossenkarren, marketentsters, hoeren en meelopers. Iedereen lijkt dit te ervaren als een spannend avontuur en gelooft in een snel en eclatant succes. Twaalfhonderd bladzijden verder weten we beter. Tolstoi ziet oorlog als een golf van massale waanzin waar hoofdpersonen zoals de Russische tsaar en l’empereur Napoleon ten onrechte menen dat ze aan de touwtjes trekken. In feite worden ze net zo willoos meegesleurd als alle andere betrokkenen. Lezen of herlezen dat boek, we hebben er nu de tijd voor.
Grote literatuur of indringende film maakt de dwaasheid inzichtelijk waarmee oorlogen worden begonnen. Michael Moore gebruikte in zijn documentaire film Fahrenheit 9/11 (2004) stiekem gemaakte kleedkameropnames van de momenten die voorafgingen aan de Amerikaanse oorlogsverklaring aan Irak. Toevallig heb ik die film gezien toen ik op conferentie was in San Francisco, in de week van de première, in een stampvolle bioscoop waar de bezoekers achteraf spontaan met elkaar bleven praten. Schokkend voor iedereen was het gebrek aan ernst bij George W. Bush en Paul Wolfowitz. Wolfowitz steekt een kam in zijn mond om daarna met de spuug zijn haren recht te plakken. De heren knikken naar elkaar. Ze lachen. Ze zijn klaar voor de camera’s. Lichtzinniger een oorlog beginnen kan haast niet. Officieel werd deze oorlog beëindigd in 2010, maar tot vandaag is het de VS niet gelukt er zich volledig uit terug te trekken. En alles dat het heeft opgeleverd is dood, verwoesting, ellende en politieke chaos.
De filosoof Immanuel Kant (1724 – 1804) meende dat staatsvormen waar de bevolking invloed heeft op de regering geneigd zijn naar vrede, terwijl absolute vorsten hun land in een oorlog kunnen verwikkelen tegen het belang van de bevolking in. Tegenwoordig hebben we het populaire idee dat democratieën geen oorlogen in gang zetten. Tja, dat wordt een beetje een kwestie van definitie dan. De VS noemen zichzelf een democratie maar dat land heeft sinds de Tweede Wereldoorlog nooit vrede gekend.
Collectief trauma? Recht zonder plicht?
Misschien zou je oorlog moeten zien als een collectieve trauma reactie. De VS reageerden op het trauma van 9/11 als een blinde reus die door wespen wordt gestoken en wild om zich heen gaat slaan.
Hier komen we op glibberig terrein. Collectief trauma, wat is dat? De voedingsbodem voor populisme of juist het gevolg van wat populisten aanrichten? Kan het zijn dat de werkelijkheidsontkenning rond de covid-19 pandemie die we zien bij groepen als Viruswaarheid, Vrouwen voor Vrijheid, etcetera, is veroorzaakt door collectief trauma? Pijn die volgt op de plotseling verstoorde illusie van een vanzelfsprekend recht op individuele ontplooiing? Pijn wegens aantasting van het recht op volledige vrijheid en bescherming tegen ongemak, zonder dat daar enige plicht tegenover staat?
Mmwah. Over rechten en plichten of verantwoordelijkheden moeten we het een andere keer maar eens uitvoerig gaan hebben. Daarmee komen we op het terrein van de ethiek. Zonder daar nu heel diep op in te gaan kunnen we stellen dat mijn rechten de plichten zijn van een ander. Als ik recht heb op ongehinderde zelfontplooiing moet er iets of iemand zijn met de plicht om dat te garanderen. Wie of wat zou dat kunnen wezen? Wie heeft er vijfenzeventig jaar voor gezorgd dat de geprivilegieerden onder ons in vrijheid hun gang konden gaan? Juist, de Nederlandse overheid, geholpen door een aantal toevalligheden in de geschiedenis. De wederzijdse nucleaire dreiging tussen VS en USSR leidde tot een Koude Oorlog. De Europese verzorgingsstaten werden opgetuigd, terwijl Europese integratie een eind maakte aan de lange serie verwoestende oorlogen die vast onderdeel uit leek te maken van onze continentale geschiedenis.
Veel mensen in Nederland verwachten - of eisen - dat de overheid goed voor ze zorgt. Ze zijn niet anders gewend en ze weten niet beter, want geschiedenisboeken lezen ze niet. Ze vinden dat de overheid de plicht heeft om ons te beschermen tegen een pandemie. Ik kan de manier van denken enigszins volgen, behalve dan dat dit lijkt te veronderstellen dat de overheid de werkelijkheid volledig naar haar hand kan zetten. Helaas kan geen enkele overheid pandemieën voorkomen. De belangrijke verschillen die we nu zien zijn die tussen politici en overheden die de werkelijkheid van de pandemie serieus nemen en politici en overheden die dat niet doen. Covid-19 ontkenners in het buitenland: Trump en consorten, president van Brazilië Jair Bolsonaro, president van Tanzania John Magufuli. In Nederland: werkelijkheidsontkenner en populist Thierry Baudet en consorten. Daar kun je dus beter niet op stemmen.
Zoals gezegd, de periode van vrede en steeds maar toenemende welvaart die we vanaf de Tweede Wereldoorlog hebben gekend, was historisch gezien eigenlijk zeer uitzonderlijk, maar om dat te beseffen moet je een beetje geïnteresseerd zijn in geschiedenis. Denken dat we recht hebben op veiligheid en overvloed zonder dat daar iets tegenover hoeft te staan, is dat eigenlijk niet behoorlijk naief?
Massa-hypnose, bestaat dat?
Nu ja, je kunt hier ook totaal anders over denken. Volgens een zeer opmerkelijke tekst van hypnotherapeute Yvette Rooding van begin februari zijn Nederlanders massaal gehypnotiseerd door de berichtgeving over corona. Samen met een groep mede-ondertekenende vakgenoten beweert zij - overigens op een website die grossiert in nepnieuws en complot onzin - dat technieken uit NLP (Neuro Linguïstisch Programmeren) en hypnose openlijk door de overheid en de media (de vermaledijde “mainstream media”) worden gebruikt om de Nederlandse bevolking “subliminaal te programmeren”.
“We zien hoe deze leiders heel bewust deze angstcultuur blijven handhaven door te ‘framen’. Zij vertellen het verhaal over het virus door specifieke woorden te gebruiken die afschuwelijke beelden in onze (toch al angstige) geest oproepen.”
De boodschap dat je aan covid-19 kunt overlijden geeft stress. En die boodschap op allerlei manieren herhalen geeft nog meer stress. Maar als dat nu eens de waarheid is, moet je het dan niet vertellen omdat het stress geeft? Het klimaatnieuws geeft ook stress. Moeten we dan maar net doen of er met het klimaat niets aan de hand is? Volgens Yvette Rooding eigenlijk wel.
“Je begrijpt dat de manier waarop je vertelt enorme impact heeft op de mens die luistert. De herhaling van deze zinnen, de woorden in overtreffende trap, de koppelwoorden en de manier waarop zij zinnen afbuigen zorgen ervoor dat het opdrachten worden die direct in ons onderbewustzijn (kunnen) belanden. Wij zien met lede ogen aan dat in ons land (maar ook in andere landen) op een heel specifieke manier suggesties rechtstreeks in het onderbewustzijn van de mensen worden gezet.”
De achterliggende gedachte is uiteraard dat er volgens deze therapeuten een boodschap verkondigd wordt die niet klopt. Hoe zij weten dat de boodschap niet klopt wordt echter nergens in de tekst uitgelegd. Voor mij lijkt het er op dat hier wordt getwijfeld aan de werkelijkheid. Hoe dan ook, het gaat de hypnotherapeuten om de manier waarop de boodschap er met behulp van hypnotische suggestie bij de bevolking wordt ingehamerd.
“Hypnose betekent dat je suggesties aanneemt als ‘waarheid’. Dat gebeurt meestal heel gemakkelijk als je kind bent. Dan sta je open en vertrouw jij op jouw ouders en leraren/omgeving. Als je ouder wordt zal je pas nieuwe suggesties aannemen als je de ander vertrouwt. Vaak zijn dat mensen waar je tegenop kijkt. Artsen zijn zo’n mooi voorbeeld. Daar nemen we vaak zonder nadenken van aan, dat het klopt wat zij zeggen.”
Een interessante vraag is nu wie er hier aan het ‘framen’ is.
“Zoals wij het zien is begin 2020 vrijwel iedereen in die hypnose-staat terecht gekomen door de enorme shock van de pandemie. Die schok was zo groot dat het bijna onvermijdelijk was. Ons onderbewustzijn stond totaal open en de kritische mind was ver te zoeken. Onmiddellijk werden we na die shock bestookt met negatieve framing, afschuwelijke beelden en angstige suggesties van de overheid en via de media. Hierdoor kon dit beangstigde hypnotische verhaal over het dodelijk virus zich, zonder dat velen zich ervan bewust waren, nestelen in hun onderbewustzijn. Door de vele herhalingen, iedere dag, ieder uur, al maandenlang is dit verhaal, deze ‘waarheid’ voor vele mensen dé waarheid geworden en kunnen ze het niet meer anders zien. Je zou kunnen zeggen: “zij zien een zaal vol met naakte mensen” (=dodelijk virus) en zij kunnen het niet meer ‘niet-zien’ omdat de hypnotiseurs blijven herhalen dat dit de waarheid is …”
De therapeuten zien iedereen die gelooft dat covid-19 een gevaarlijke ziekte is als gehypnotiseerd, en mensen die dit verhaal niet meer geloven maar zich ook kunnen voorstellen dat het allemaal een sprookje is als niet-meer-gehypnotiseerd. Die verwijzing naar een zaal vol naakte mensen slaat op een hypnotische suggestie: die mensen hadden gewoon kleren aan maar het gehypnotiseerde subject ziet een zaal vol bloterikken. Als je uit de hypnose komt zie je weer gewoon mensen met kleren aan. En als je uit de covid-19 hypnose komt, is het dodelijke virus dan ineens weg? Volgens Rooding c.s. zou je kunnen zeggen dat je …
“UIT hypnose bent als je weer verschillende standpunten kunt innemen zonder al te heftige emoties om daarna bewust te kiezen voor datgene waar jij in wilt geloven. Vanuit vrije wil.”
“IN hypnose bent als je gehecht bent aan jouw eigen verhaal en dat verhaal ziet als de énige waarheid.”
Maar dan is het gemakkelijk. Hier is het hypnotherapeutisch advies:
“STOP MET KIJKEN EN LUISTEREN NAAR DE HYPNOTISEURS! ZET DE TV/RADIO UIT EN LEES GEEN KRANTEN MEER.”
Voor twijfelaars aan de werkelijkheid is dit een uitstekend advies. Als er geen onafhankelijke werkelijkheid is dan hoef je inderdaad alleen maar ‘bewust te kiezen voor datgene waar jij in wilt geloven’. Maar als er een werkelijkheid bestaat die zich niets aantrekt van of we erin geloven of niet dan voldoet deze aanpak helaas niet.
Een genuanceerdere kijk
Gelukkig is er op andere plaatsen in de spirituele gemeenschap meer nuance te vinden. Starhawk (geboren als Miriam Simos, 1951) is een Amerikaanse schrijfster en activiste die bekend is van inspiratieproza op het grensvlak van feminisme, ecologie en neo-paganisme. Ze is een moderne heiden zeg maar, en ze heeft een behoorlijke aanhang want ze kan inspirerend en overtuigend schrijven. Velen geloofden dat ze zich wel tegen covid-19 vaccinatie zou verzetten, maar onlangs schreef ze dat ze de prik was gaan halen, met de volgende toelichting op haar Facebook pagina:
I have a deep belief that there is more to the world than the quantification of science - but that doesn’t mean that science is wrong, it means it’s a work in progress, and any good scientist would agree. I love to think about how science might evolve if admitted consciousness into matter - but I have flown on airplanes and lived to tell the tale, I’ve had a serious infection cured by antibiotics that might have killed me in an earlier era, and I’m writing this on a computer to be posted on the world-wide web - so even in its current nascent state there are many ways in which science works pretty darn well.
Ik heb een diep geloof dat er in de wereld meer bestaat dan de kwantificatie van de wetenschap - maar dat betekent niet dat de wetenschap het fout heeft, het betekent dat het werk in uitvoering is, en elke goede wetenschapper zou het daar mee eens zijn. Ik hou ervan om te bedenken hoe wetenschap zich zou kunnen ontwikkelen als het bewustzijn zou toelaten in materie - maar ik heb gereisd met vliegtuigen en heb dat kunnen navertellen, ik ben van een ernstige infectie die ik in vroeger tijden niet zou hebben overleefd genezen met behulp van antibiotica, en ik schrijf dit op een computer om het daarna het wereldwijde web in te sturen - dus zelfs in het huidige baby stadium zijn er veel manieren waarop wetenschap verdomde goed werkt.
Dit is het soort nuance dat we nu nodig hebben. Je kunt aanhanger van het neo-paganisme zijn en je toch laten vaccineren tegen covid-19. Je bent dan als heiden in het goede gezelschap van de Paus en de Dalai Lama. Dan moet het voor al die spirituelen toch ook niet zo moeilijk zijn om deze voorbeelden te volgen?