Twijfelen aan de Werkelijkheid (30)

Posted on September 2, 2021

Twijfelen aan de Wetenschap

Laurens Buijs, docent sociale wetenschap aan de UvA, schreef op 30 augustus een opiniestuk in het Amsterdamse Universiteitsblad Folia. De titel geeft een goede samenvatting van de strekking: Ongevaccineerden weren gaat in tegen principes van goede wetenschap. Uit de tekst wordt duidelijk dat de auteur twijfelt aan het nut van de COVID-19 vaccinatie-campagne, en dat hij daarom een fel tegenstander is van een vaccinatieplicht voor de UvA (zoals in een eerder artikel in Folia werd bepleit), en zelfs van een aansporing aan studenten en medewerkers om zich te laten vaccineren. Hij pleit voor een open en transparant debat, en hij beweert dat er wetenschappelijk teveel onzeker is om studenten op te roepen zich te laten vaccineren. Toch aandringen op vaccinatie zou daarom onwetenschappelijk zijn. Toen ik daar kort commentaar op leverde op Sociale Media ontspon zich - op 1 september 2021 - het volgende draadje. Hoe lang de link blijft werken weet ik niet, dus ik heb de tekst hieronder gekopieerd. Wie nog denkt dat Wappelonia en de academische wereld geheel gescheiden domeinen zijn moet zeker even verder lezen.

Mijn poging tot een open debat

Jan van Eijck: Dit is weer zo’n pleidooi om elke stem even serieus te nemen: “Daarnaast zijn er stemmen binnen de virologie die de ambitie van massavaccinatie bevragen ..” Die stemmen zijn deels terug te voeren op de desinfo van professor Luc Montagnier. De wetenschappelijke manier om hiermee om te gaan is: kijken of het klopt, en zo nee, niet naar luisteren. De overgrote meerderheid van de experts is het erover eens dat het van belang is zoveel mogelijk mensen te vaccineren tegen COVID-19. Ik denk dat het verstandig is om naar die meerderheid te luisteren. En voor de universiteiten ligt het dan voor de hand om bij groepsactiviteiten volledige covid vaccinatie of een recente negatieve testuitslag te eisen. In Frankrijk is de regel voor alle universiteiten: “pass sanitaire” (CovidCheck) niet verplicht voor toegang tot de universiteit, maar wel voor alle sociale activiteiten waar meer dan 50 personen bij betrokken zijn. En er geldt een zeer dringend advies aan alle studenten om zich te laten vaccineren. Maar Laurens Buijs vindt dat kennelijk “niet wetenschappelijk”. Tja.

Laurens Buijs: Jan van Eijck Je hebt zoals veel mensen een beeld van wetenschap dat ver afstaat van hoe het in de praktijk gaat. Je assumeert dat wetenschappers uit zichzelf concurrerende ideeen en paradigma’s gaan onderzoeken, is niet het geval. Je assumeert dat de meerderheid meer gelijk heeft dan de minderheid, is niet het geval. Wetenschap is een machtsspel tussen verschillende kennisnetwerken elk met eigen belangen en ideeën. Er is democratisch toezicht en actief ingrijpen nodig om de onzekerheid rondom controverses te eren en verschillende stemmen een even eerlijke kans te geven. Dat gebeurt nu niet. Het pro-vaccin-netwerk domineert en verstikt een open debat.

Hoe komt Laurens Buijs erbij dat ik niet zou weten hoe wetenschap werkt? Het is om witheet van te worden. Maar ik houd me in.

Jan van Eijck: Laurens Buijs google me even voordat je beweert dat ik niet weet hoe wetenschap werkt.

Laurens Buijs: Jan van Eijck We weten door Bruno Latour goed dat ook wetenschappers vaak geen bewustzijn hebben van hoe wetenschap in de praktijk werkt. Verder zou ik je willen vragen een andere toon aan te slaan want je komt onaangenaam en autoritair over.

Bruno Latour is een held van Laurens Buijs: hier geeft hij een enthousiaste bespreking. Die had ik op het moment dat ik dit debatje voerde nog niet gelezen, maar ik heb er intussen naar gekeken. Dat maakt veel duidelijk over hoe Buijs naar de wereld en naar de wetenschap kijkt. Volgens Latour - in de interpretatie van Buijs - bestaat er namelijk geen objectieve wetenschappelijke kennis. Maar hoe je wetenschap ook ziet, wie wetenschap wil bedrijven moet tegen een beetje tegenspraak kunnen, en dat is nog wel een dingetje voor Laurens Buijs. Dit vraagt om een eerlijk antwoord.

Jan van Eijck: Laurens Buijs dus ik heb mijn hele werkzame leven iets beoefend dat ik zelf niet begreep? En jij komt het me nu uitleggen? Dat pik ik niet van je. En dat mag jij best onaangenaam en autoritair vinden.

Laurens Buijs: Jan van Eijck uit je reactie blijkt inderdaad dat je wetenschap niet goed begrijpt en je gaat niet inhoudelijk in op mijn argumenten.

Hoezo blijkt uit mijn reactie dat ik niet goed begrijp hoe wetenschap werkt? Dit gesprek is kennelijk hopeloos.

Jan van Eijck: Laurens Buijs prima hoor.

Gelukkig mengt zich nu een redelijker stem in het debat.

Robert Vernooy: De onderliggende redenering lijkt te zijn dat je iets begrijpt als en omdat je het al je hele leven doet. Dat is een non sequitur. De meeste mensen die hun hele leven autorijden, weten niet hoe een auto werkt. Omgekeerd betekent het feit dat ik geen logica heb gestudeerd niet dat ik niet logisch kan denken, in dit geval zelfs beter dan iemand die wél logica heeft gestudeerd! (Ja, ik heb hem gegoogeld 😉)

Nu ja, redelijker… hier word ik er onmiddelijk van beschuldigd niet logisch te kunnen denken. Maar dat laat ik even passeren.

Robert Vernooy: Gezag of deskundigheid is op zich nooit een argument of een bewijs voor de geldigheid van een stelling. Dat is de afgelopen tijd een vaak gemaakte denkfout.

Laurens Buijs: “Weet je wel wie ik ben, hoe durf je me tegen te spreken” - het is schokkend maar het gebeurt vaker dan je zou willen dat op de universiteit op deze autoritaire manier gelijk wordt afgedwongen. Zoals het in dit draadje dus ook gaat. Het illustreert precies mijn punt dat macht en ego in de wetenschap net zo goed een rol speelt als daarbuiten, en dat democratisering van wetenschap dus net zo belangrijk is als democratisering van de rest van de samenleving.

Toe maar. Dit laat ik ook even zitten, geloof ik. Maar met Robert Vernooy geef ik het nog niet op.

Jan van Eijck: Robert Vernooy helemaal met je eens dat niemand de waarheid in pacht heeft. Maar er zijn wel verschillen. Expertise verdient respect. Dat wordt de afgelopen tijd vaak vergeten. Het helpt mij om me aan een paar eenvoudige richtlijnen te houden. Ik kan het iedereen aanraden. Eenvoudige Beginselen

Ook maar een antwoord aan Laurens:

Jan van Eijck: Laurens Buijs ik dwing helemaal niks af hoor. Jij mag van mij denken zoals je wilt. Maar ik hoef het er toch niet mee eens te zijn? Sterker nog, ik hoef het niet eens te begrijpen.

Laurens Buijs: Jan van Eijck Je stelt je arrogant op en communiceert met veel ego, alsof je op me neerkijkt. Je kunt inhoudelijk reageren of gewoon weggaan. Ik ken je niet en je bent niet eens mijn FB-vriend. Dus vanaf nu een inhoudelijke reactie of een ban.

Misschien is er ook met Laurens Buijs nog hoop? Vooruit, ik probeer het nog een keer.

Jan van Eijck: Laurens Buijs misschien kunnen we teruggaan naar mijn oorspronkelijke commentaar. Ik stel daar de vraag waarom we elke stem even serieus moeten nemen, en ik suggereer dat we dat juist niet zouden moeten doen, maar dat we eerst de desinformatie terzijde zouden moeten leggen. Daarmee neem ik niet aan dat de meerderheid meer gelijk heeft dan de minderheid, zoals jij me in de schoenen schuift. En als jij suggereert dat ik niet zou weten hoe wetenschap werkt maar jij wel, wie is er dan eigenlijk arrogant? Maar doe me gerust in de ban hoor.

Toch vindt Laurens Buijs nog steeds dat ik de arrogante ben van ons tweeën.

Laurens Buijs: Jan van Eijck Het zou kunnen dat ik dingen beter weet dan jij zonder dat ik op je neer kijk. Maar jij lijkt die optie al a priori te hebben uitgesloten en bent bezig om zonder inhoudelijke argumenten mij naar beneden halen en jezelf omhoog halen. Ik ben hier voor de inhoud en vraag van jou of jij dat ook bent. Dat betekent dus ook dat je open staat voor mijn standpunten en argumenten. Jij noemt de claims van Montagnier en Vanden Bossche desinformatie, en stelt dat dit gewoon terzijde geschoven moet worden. Maar mijn stukje in Folia gaat juist over allerlei claims mbt de vaccinatie die eerst terzijde werden geschoven als desinformatie, en die later toch waar bleken. Dat kan met de claim van Montagnier ook gebeuren. Er is voldoende reden om ons zorgen te maken over een giftig academisch klimaat waarbij goed gefinancierde pro-vaccin-kennisnetwerken bepalen wat waarheid en wat desinformatie is. Het is een ongelijk speelveld waarmee de grote onzekerheid die er nog altijd heerst over nut, noodzaak en veiligheid van massavaccinatie wordt weggemoffeld en wordt vervangen door een schijnwaarheid.

En Robert Vernooy is het daar kennelijk mee eens.

Robert Vernooy: Jan van Eijck Zeker, deskundigheid verdient het om serieus te worden genomen. Dat geldt echter ook voor afwijkende standpunten, mits die goed beargumenteerd zijn. Sinds het begin van de coronacrisis heb ik deskundigen herhaaldelijk de meningen van eerder gewaardeerde collega’s zien diskwalificeren zonder daar inhoudelijk op in te gaan. Dat vind ik niet alleen kwalijk maar ook heel onwetenschappelijk. Een wetenschap die handelt in stelligheden is geen wetenschap maar een geloof!

Hmm, dat klopt geloof ik niet helemaal.

Jan van Eijck: Robert Vernooy goed dat we het eens zijn over het belang van expertise. En ik ben het ook met je eens dat er een inhoudelijk debat nodig is als iemand die vroeger een eminent geleerde was een afwijkend standpunt ventileert. Luc Montagnier is een voorbeeld. Mijn indruk is dat daar wel degelijk debat over is geweest. Zie de link hieronder. Maar daarna zou het toch klaar moeten zijn? Anders krijg je dezelfde situatie als met de antivaxx propaganda: beweringen van Andrew Wakefield die allang zijn weerlegd worden nog steeds ⁠ aangehaald, een artikel dat door de Lancet allang is teruggetrokken wordt nog steeds genoemd door de antivaxx lobby om twijfel te zaaien. Als wetenschappers onzin verkondigen is het redelijk om ze te diskwalificeren. Dat is tenminste hoe ik het doe. Iedereen die Andrew Wakefield nog aanhaalt is voor mij verdacht. Idem met Theo Schetters, Pierre Capel en Luc Montagnier. Deze gepensioneerde onderzoekers zijn kennelijk verdwaald. Gelukkig zijn er genoeg virologen die weten waar ze het over hebben en die betrouwbare info kunnen geven over het voor en tegen van vaccinatie tegen COVID-19. Cécile van Els en Marion Koopmans, om maar twee voorbeelden te noemen, zijn experts die volgens mij ons vertrouwen verdienen. Ze zijn rustig, ze weten waar ze het over hebben en ze doen niet of ze alles weten. En ze hebben voor ons een helder advies. Fact Check over de claims van Luc Montagnier

Laurens Buijs ziet overal macht en ego die zorgen voor een giftig academisch klimaat. Bij mij, maar kennelijk ook elders. Dit is een moeilijk gesprek.

Jan van Eijck: Laurens Buijs “een giftig academisch klimaat waarbij goed gefinancierde pro-vaccin-kennisnetwerken bepalen wat waarheid en wat desinformatie is”. Is dat wat jij hoort als je naar Cécile van Els of Marion Koopmans luistert? Waarom mogen we niet aannemen dat deze deskundigen het beste met ons voorhebben en hun uiterste best doen om ons juist te adviseren?

Helaas, dit maakt geloof ik geen indruk.

Robert Vernooy: Jan van Eijck Ik ben geen anti-vaxxer, maar ik vind de argumenten voor een vaccinatieplicht en de roep om de maatschappelijke uitsluiting van ongevaccineerden uiterst dubieus nu is gebleken dat gevaccineerden net zo goed het virus kunnen verspreiden. Als de vaccins werken, hebben gevaccineerden weinig te vrezen van ongevaccineerden, en als ze niet werken, lijkt het mij dat er geen reden is om mensen te verplichten om zich te laten vaccineren. Ik ben geen viroloog, maar ik zou graag van de deskundigen binnen het OMT/RIVM horen of er iets niet klopt in deze logica, en zo ja, waar dan de denkfout zit. Dat is echter een discussie die niet of nauwelijks een plaats krijgt in de mainstream media, waar aanhangers van dit standpunt eerder gecensureerd worden dan dat hun mening met wetenschappelijke argumenten wordt weerlegd…

Ik ben geen anti-vaxxer maar… en dan komen steevast de bekende bezwaren tegen vaccinatie, en de klacht dat daar niet naar wordt geluisterd.

Jan van Eijck: Robert Vernooy maar er is toch volop debat over in de serieuze kranten (een benaming die ik prefereer boven “mainstream media”, omdat die term te vaak wordt gebruikt om te diskwalificeren)? In de NRC wordt er bij voorbeeld helder over geschreven. Dan wordt bij voorbeeld duidelijk dat er in Nederland geen vaccinatieplicht zit aan te komen. Zie de link hieronder. Op de achtergrond speelt steeds de waarheidsvraag: beschermt vaccinatie goed tegen COVID-19 of zijn de gevaren van vaccinatie erger dan de gevaren van COVID? Pas als we het over het antwoord op deze vraag eens zijn kunnen we het gaan hebben over beleid. Wat ik constateer is dat er vrijwel consensus is onder deskundigen dat de vaccins goed beschermen en dat iedereen (als er geen medische contra-indicatie is) zich zou moeten laten vaccineren, om zichzelf en anderen te beschermen. Ikzelf vind dit overtuigend, en ik heb daarom mijn prikken gehaald. Ik heb de indruk dat er heel wat mensen zijn die zichzelf geen anti-vaxxer noemen maar die toch de vaccinatie niet vertrouwen. Daar kunnen we het dan over hebben. Maar dat gesprek is alleen zinnig als we het er samen over eens kunnen worden dat we eerst de desinformatie terzijde moeten schuiven. Vandaar dat ik ageer tegen de opvatting dat we naar alle stemmen zouden moeten luisteren. Het zou weleens kunnen dat de zaak helder wordt als de desinformatie eenmaal is weggefilterd. Mijn vermoeden is dat dan meer mensen bereid zijn het vaccin te halen. En volgens mij zou dat een goede zaak zijn. NRC verslag van de discussie rond vaccinatieplicht

Robert Vernooy gelooft dat er geen goede argumenten zijn voor vaccinatie.

Robert Vernooy: Jan van Eijck De consensus is volgens mij dat vaccins in zoverre beschermen dat degenen die ernstig ziek zouden worden van het coronavirus minder ziek worden als ze gevaccineerd zijn. Dat wil ik niet bestrijden. Maar volgens mij is er intussen ook wel een consensus dat het vaccin niet voorkomt dat gevaccineerden het virus verspreiden, dus lijkt dat me voor gezonde mensen zonder onderliggende aandoeningen (van wie de overgrote meerderheid zoals intussen is gebleken niet of nauwelijks ziek wordt) geen argument om zich te laten vaccineren. Dus ik herhaal mijn vraag: wat klopt er niet aan deze redenering?

Een broodje waarheid dan maar? Worden die gebliefd dan door mensen die niet in waarheid geloven? Nu ja, het valt altijd te proberen.

Jan van Eijck: Robert Vernooy mag ik het Amerikaanse Center for Disease Control (CDC) citeren? Die hebben een antwoord op jouw vraag. “Unvaccinated people remain the greatest concern: The greatest risk of transmission is among unvaccinated people who are much more likely to get infected, and therefore transmit the virus. Fully vaccinated people get COVID-19 (known as breakthrough infections) less often than unvaccinated people. People infected with the Delta variant, including fully vaccinated people with symptomatic breakthrough infections, can transmit the virus to others. CDC is continuing to assess data on whether fully vaccinated people with asymptomatic breakthrough infections can transmit the virus. Fully vaccinated people with Delta variant breakthrough infections can spread the virus to others. However, vaccinated people appear to spread the virus for a shorter time: For prior variants, lower amounts of viral genetic material were found in samples taken from fully vaccinated people who had breakthrough infections than from unvaccinated people with COVID-19. For people infected with the Delta variant, similar amounts of viral genetic material have been found among both unvaccinated and fully vaccinated people. However, like prior variants, the amount of viral genetic material may go down faster in fully vaccinated people when compared to unvaccinated people. This means fully vaccinated people will likely spread the virus for less time than unvaccinated people.” Zelf zie ik geen reden om aan deze informatie te twijfelen. Het vaccin voorkomt inderdaad niet volledig dat gevaccineerden de ziekte verspreiden, maar wel gedeeltelijk, zelfs bij de Delta variant, omdat ze kortere tijd besmettelijk zijn als ze toch worden geïnfecteerd. Ook is het denk ik onjuist dat ongevaccineerden zonder onderliggende aandoeningen niet of nauwelijks ziek worden als ze worden besmet. Mensen zoals ik die vrienden hebben in de zorg en die lezen wat er in de kwaliteitskranten staat kunnen weten dat op diverse plaatsen in de wereld de ziekenhuizen overspoeld worden door ongevaccineerden. Die beweren dan soms dat ze geen COVID-19 kunnen hebben omdat de ziekte volgens hen niet bestaat. En dan blijkt maar weer eens dat de werkelijkheid zich niets aantrekt van wat wij geloven of niet geloven. Het CDC over de Delta variant

Dit broodje gaat bij Robert Vernooy niet naar binnen.

Robert Vernooy: Jan van Eijck ‘Ook is het denk ik onjuist dat ongevaccineerden zonder onderliggende aandoeningen niet of nauwelijks ziek worden als ze worden besmet.’ Kom nu toch. Dat is gewoon in de officiële cijfers van de WHO, het CDC en het RIVM te vinden. De belangrijkste risicogroepen zijn ouderen (vanaf 70-75 jaar) en volwassenen met onderliggende aandoeningen. Jongeren en gezonde volwassenen behoren werden niet beschouwd als een risicogroep, maar worden nu wel als zodanig behandeld. (Al blijft het bij goed werkend vaccins de vraag voor wie zij zo’n groot risico vormen als ze zich niet laten vaccineren.) Als jij het hebt over ongevaccineerden die de ziekenhuizen overspoelen, is dat geen argument tegen de opvatting dat ongevaccineerden zonder onderliggende aandoeningen niet of nauwelijks ziek worden, of je moet willen beweren dat al die ongevaccineerden die de ziekenhuizen overspoelen géén onderliggende aandoeningen hadden. Lijkt het niet eerder waarschijnlijk dat het hier om ongevaccineerde ouderen en mensen met onderliggende aandoeningen gaat dan om jongeren en gezonde volwassenen? Ik lees ook de artikelen in kwaliteitskranten, maar vertrouw daarnaast vooral op mijn (vooralsnog) gezonde verstand… Cijfers over leeftijd en geslacht van corona-doden

Hmm, de bekende riedel met variaties op “Het is maar een griepje.”

Jan van Eijck: Robert Vernooy wij lezen allebei kranten, dus we weten allebei dat ongevaccineerden die met COVID-19 in het ziekenhuis belanden bedden bezet houden waardoor zieken met andere aandoeningen momenteel niet de zorg krijgen die ze nodig hebben. Of de ongevaccineerden die nu met COVID-19 in het ziekenhuis liggen onderliggende aandoeningen hebben of niet lijkt me daarbij irrelevant. Ze houden in het ziekenhuis bedden bezet en ze moeten geholpen worden. En aan die crisis valt iets te doen, gewoon door voor elkaar te krijgen dat zoveel mogelijk mensen zich laten vaccineren. Want wie zich laat vaccineren wordt hoogstwaarschijnlijk niet ernstig ziek en komt dus niet in het ziekenhuis. En dan kan de gewone zorg weer op gang komen, in het belang van ons allemaal. Als jij en ik niet ernstig ziek worden blijven de ziekenhuisbedden namelijk beschikbaar voor anderen. Heb jij je prikken eigenlijk al gehaald? NZA over toegang tot zorg tijdens corona

En nu wordt het werkelijk onzinnig…

Robert Vernooy: Jan van Eijck Je hebt gelijk: mensen mogen alleen ziekenhuisbedden bezet houden als ze daar het recht toe hebben. Ik zou daarom willen pleiten voor strenge sancties en een ziekenhuisstop voor iedereen die, hoe dan ook, ongezonde levenskeuzen maakt. Mensen die roken, drinken, te veel en/of te slecht eten, enz. enz., die moeten daar zelf maar de consequenties van dragen. Daar hoeft de samenleving niet voor op te draaien. Sterker nog, zulke asocialen wíl ik niet eens in mijn samenleving…

Dat heb ik echt niet gezegd…

Jan van Eijck: Robert Vernooy neem me niet kwalijk dat ik je nu even niet snap. Natuurlijk heeft iedereen die zorg nodig heeft recht op een bed. Ik pleit er toch niet voor om ongevaccineerden die COVID-19 krijgen aan hun lot over te laten? Lees alsjeblieft nog even na wat ik schrijf en probeer te begrijpen wat ik bedoel.

Gelukkig begrijpt Robert Vernooy nu dat ik dat niet heb beweerd.

Robert Vernooy: Jan van Eijck Dat was inderdaad niet wat jij bepleitte. Maar het is wel iets wat door velen wordt gezegd met betrekking tot degenen die er, om welke reden dan ook, voor kiezen om zich niet te laten vaccineren. Wie zich niet laat vaccineren, wordt hoogstwaarschijnlijk (zie de cijfers die ik hierboven postte) ook niet ernstig ziek. Het idee dat zulke mensen ziekenhuisbedden gaan bezetten, lijkt me statistisch gezien dus ook niet erg waarschijnlijk. Zoals ik al schreef: ik ben niet tegen vaccineren, en als ik het gevoel zou hebben dat ik tot een risicogroep behoor, zou ik dat zeker laten doen. Waar ik wel wél tegen ben, is de veel gehoorde gedachte dat gezonde mensen zich moeten laten vaccineren of testen, dat zij moeten bewijzen dat ze niet ziek zijn om toegang te hebben tot het sociaal-culturele leven. Dat vind ik een zieke gedachte…

Tijd om af te sluiten…

Jan van Eijck: Robert Vernooy gelukkig dat je inziet dat ik er niet voor pleit om iemand zorg te weigeren. Ik snap uit je laatste antwoord dat je je niet hebt laten vaccineren. Ik heb de indruk dat hetzelfde geldt voor Laurens Buijs. Ik hoop van harte dat jullie geen COVID-19 krijgen. En ik wil het hier nu graag bij laten.

Maar er komt toch nog een antwoord van Laurens Buijs.

Laurens Buijs: Jan van Eijck Om op je vraag in te gaan: ik twijfel niet aan goede bedoelingen van Koopmans en anderen. Juist de combinatie van goede bedoelingen met grote zelfoverschatting waar deze mensen aan lijden maakt hen zo gevaarlijk. Ik vind niet dat overtuigend is aangetoond dat Montagnier desinformatie verspreidde. Het is een hypothese tegen massavaccinatie die veel minder aandacht en financiering krijgt dan de hypothese voor massavaccinatie. Om zijn hypothese te ontkrachten is geen ‘factcheck’ nodig, maar een academisch klimaat waarin open vragen gesteld mogen worden en waarin wordt voorkomen dat gigantisch machtige lobby van het bedrijfsleven bepaalt waarnaar onderzoek gebeurt en hoe. Een klimaat waar transparantie bestaat over achterliggende belangen en waar actief wordt tegengegaan dat bepaalde opvattingen a priori worden weggezet in een hoog gepolariseerd debat. Dit zijn de lessen die we hebben geleerd uit 30 jaar Science & Technology Studies en helaas voldoet de vaccinwetenschap gewoon op geen manier aan de eisen die STS stelt voor gezonde kennisproductie. Een naief geloof in objectieve wetenschap leidt tot blindheid voor de politieke machtsstrijd die altijd gepaard gaat met kennisproductie. Dit geloof is wijdverspreid en een grote bedreiging voor de toekomst van de wetenschap. Op deze manier zullen woorden als desinformatie en complottheorie manieren zijn om dissidente stemmen de mond te snoeren en een fascistische wetenschap te creëren waarin de waarheid in handen is van de hoogste bieder (in dit geval de farmaceutische industrie).

Het is al bijna absurdistisch toneel. Niets meer aan doen, lijkt me.


Naschrift

Toch maar even een afsluitend niet-wetenschappelijk naschrift, naar het voorbeeld van de filosoof Søren Kierkegaard (1813 – 1855). Lezers van mijn feuilleton zouden nu kunnen denken dat Bruno Latour (geboren in 1947) een Frans warhoofd is dat niet in waarheid gelooft, een postmodernist die overal alleen machtsstructuren ziet, en die volgers die met hem dwepen op een dwaalspoor zet. Dat laatste mag waar zijn, maar een warhoofd is hij beslist niet.

Bruno Latour is als wetenschapssocioloog bekend geworden met een controversiële studie over wat er gebeurt in wetenschappelijke laboratoria. Daar vindt volgens hem een groepsritueel plaats waar wetenschappelijke resultaten worden ‘geconstrueerd’. Als ik dit welwillend interpreteer zou het volgens mij kunnen zeggen dat acculturatie - culturele beïnvloeding van een groep door een andere groep - een grote rol speelt bij het aanleren van wetenschap. Dit is ontegenzeggelijk waar. Op het Centrum voor Wiskunde en Informatica waar ik gewerkt heb worden promovendi ondergedompeld in een manier van denken, door middel van gesprekken, voordrachten, programmeerklussen, samen puzzelen aan opgaven uit leerboeken, samen knoeien op een whiteboard, samen schrijven van abstracts voor conferenties, samen nadenken over wat er misging wanneer een paper wordt afgewezen, enzovoort. In academische ziekenhuizen of natuurkundige laboratoria gaat het ongetwijfeld ook zo. Wie de aansluiting vindt bij zo’n cultuur schrijft in drie of vier jaar een mooi proefschrift. Dit is hoe wetenschap werkt. Maar Latour lijkt ook te zeggen dat het wetenschappelijk bedrijf de werkelijkheid naar zijn hand zet, en dat machtsstructuren bepalen welke wetenschappelijke theorie maatschappelijk geaccepteerd wordt. Ook dat is tot op zekere hoogte waar. Maar de titel van zijn boek, Laboratory Life: The Social Construction of Scientific Facts (1979), zet mensen geheid op het verkeerde been.

In een ander beroemd boek, Les Microbes (1984), beschrijft Latour wat er allemaal voor nodig was, behalve het wetenschappelijke talent van Louis Pasteur, om de Fransen ertoe te krijgen om zich te laten vaccineren, om rioleringen aan te leggen, om hun handen te gaan wassen, om al die dingen te gaan doen die wij nu gewend zijn om te doen omdat we op de hoogte zijn van bacteriën en ziektekiemen. Latour laat zien dat Pasteur niet alleen wetenschap bedreef maar ook politiek, en beschrijft hoe hij moest opboksen tegen een logge medische en wetenschappelijke establishment. En het proces was net zo rommelig en ongeorganiseerd als de gang van zaken tijdens Napoleon’s Russische veldtocht. Latour citeert met instemming Tolstoy’s beschrijving van de chaos op het slagveld in Oorlog en Vrede. Ik hou niet echt van Latour’s wijdlopige stijl, maar het boek over Pasteur is zeker interessant. En Latour lijkt me geen vaccin-weigeraar. Het zou me erg verbazen als hij de COVID-19 prikken niet heeft gehaald.

Wordt hier vervolgd