Kunnen mensen van geslacht veranderen?

Mijn blogverslag over het geknoei van de NRC met mijn ingezonden brief kreeg op sociale media nog een klein staartje. Was de behandeling door @nrc kwaadaardig of alleen maar knullig? Ik houd het nog steeds op knullige incompetentie, maar een ruime meerderheid stemde voor kwaadaardig. Twitter versterkt verontwaardiging, ook hier, maar het incident geeft wel te denken.

In juni 2023 had ik op X/Twitter een wat stekelige uitwisseling met NRC redacteur Sjoerd de Jong. Ik sprak hem aan op het feit dat, in NRC-teksten over de genderkwestie, de kritiek op het genderdenken steevast als ‘conservatief’ en ‘uiterst rechts’ wordt gepresenteerd. Dat klopt niet. De meest spraakmakende journalisten die zich kritisch over het genderdenken hebben uitgelaten, Jan Kuitenbrouwer en Peter Vasterman, zijn zeker niet conservatief of rechts.

Het wegzetten van kritiek op het genderdenken als rechts door te wijzen naar dubieuze, conservatieve clubs die ook bedenkingen hebben is een goedkope discussietruc waarvan de NRC zich rijkelijk bedient. Dit heet ‘schuld door associatie’. Zo kun je bijvoorbeeld vegetarisme verdacht maken door te wijzen op de eetgewoonten van een berucht dictator.

In het gesprek dat zich ontspon stelde ik onder andere een feitelijke vraag: “Kunnen mensen van geslacht veranderen?”. Deze vraag wordt door De Jong ge-etiketteerd als “retorisch” en “normatief”. Maar dat klopt natuurlijk niet.

Jan van Eijck: Het lijkt me dat “Kunnen mensen van geslacht veranderen” een feitelijke vraag is. Tien jaar geleden wist iedereen nog het antwoord. Maar nu duikt de redacteur wetenschap van @nrc ervoor weg. Ik trek mijn conclusies.

Sjoerd de Jong: Die vraag zo stellen is normatief en dwingend op de persoon. Wilt u ook van de redacteur kerk en religie (die we niet hebben) weten of die echt gelooft dat Jezus uit het graf is opgestaan? Het gaat om werk, het resultaat kunt u lezen.

Jan van Eijck: Een betere vergelijking is die tussen “Gelooft u dat mensen van geslacht kunnen veranderen?” en “Gelooft u dat de aarde plat is?” Wetenschapsjournalisten die voor deze vragen wegduiken verdienen onze achterdocht.

De Jong antwoordt hierop met een link naar NRC artikel Foetus in een hokje (21 november 2021) waarin Sander Voormolen spreekt met een aantal Nederlandse genderexperts. Daar staan verwarrende quotes in zoals “Maar zelfs als het biologische geslacht wel duidelijk is, kun je er nog niet zeker van zijn dat iemand zich ook zo voelt als zijn of haar biologische geslacht zou aanwijzen, dan kom je bij transgenders.” Zulke teksten vind ik bedenkelijk, omdat je zo kinderen kunt aanpraten dat ze ‘in het verkeerde lichaam geboren zijn.’ Maar oordeel vooral zelf, het artikel staat hier.

Tevens kreeg ik van De Jong een link naar een interview met hoogleraar gender studies Geertje Mak (van 18 maart 2022) waarin, zoals tegenwoordig gebruikelijk, biologisch geslacht en zelfgevoeld gender flink door elkaar worden gehusseld. Hier te lezen. Vervolgens kreeg ik het laatste woord in ons ongemakkelijke gesprek.

Jan van Eijck: Het lijkt me dat u hier wetenschap en geloof door elkaar haalt.

Zover zijn we dus gekomen. Wetenschapsjournalisten die schrijven over sekse en gender dienen te weten dat het biologische geslacht van mensen bij conceptie wordt bepaald, en dat het tijdens het leven onveranderlijk is. Wetenschapsjournalistiek dient feitelijk juist te zijn. Maar als je een vooraanstaand wetenschapsjournalist van een vooraanstaande Nederlandse krant hiermee confronteert, dan ontstaat er een schurend gesprek.

Misschien moeten we ergens anders te rade gaan. Bijvoorbeeld in mijn boek Twijfelen aan de werkelijkheid, waar ik heldhaftige pogingen doe zin van onzin te scheiden, zonder me bij voorbaat druk te maken over de vraag of de conclusies politiek correct zijn. Het boek geeft ergens een lijstje van voorbeelden van feiten. Ik leg eerst uit wat feiten zijn. Een feit is een ware stand van zaken, en een feitelijke bewering is een correcte beschrijving van een stukje werkelijkheid. Mijn lijstje begint met ‘Dit is een zin die bestaat uit negen woorden’ en ‘De vierkantswortel van 2 is bij benadering gelijk aan 577/408’. Verderop in het lijstje: ‘Het biologisch geslacht van mensen wordt bepaald bij de conceptie en is tijdens het leven onveranderlijk.’

Ik ben mijn hele leven docent geweest, dus het uitleggen zit me een beetje in het bloed, en dat maakt mijn boek misschien een tikkeltje ouderwets. Het probeert bijvoorbeeld uit te leggen hoe we kunnen weten dat dit feiten zijn.

Hoeveel woorden een zin heeft kun je gewoon tellen. Dat 577/408 een redelijke benadering is van de vierkantswortel van 2 kun je zelf verifiëren, tenminste als je weet wat een vierkantswortel is. 577/408 met zichzelf vermenigvuldigen geeft 332929/166464, en dat is gelijk aan 2 + 1/166464. Dus 577/408 is inderdaad een behoorlijk goede benadering.

Mijn uitleg over biologisch geslacht, op blz. 102, luidt als volgt:

Dat het biologisch geslacht van mensen (en van zoogdieren in het algemeen, en van vele andere diersoorten) wordt bepaald bij de conceptie werd gaandeweg duidelijk na de grote doorbraak van James Watson, Francis Crick, Rosalind Franklin en Maurice Wilkins in de vroege jaren 50 van de vorige eeuw, toen zij de dubbele spiraalvorm van het DNA ontdekten. Het verslag hierover van Watson en Crick in Nature beslaat nog geen anderhalve pagina, en het begint zo:

Wij stellen een structuur voor voor het zout van desoxyribose nucleïnezuur DNA. Deze structuur heeft nieuwe kenmerken die van aanzienlijk biologisch belang zijn.

De korte tekst eindigt met de laconieke mededeling dat de voorgestelde structuur de sleutel is tot het kopieermechanisme van geslachtelijke voortplanting:

Het is ons niet ontgaan dat de specifieke koppeling die we hebben gepostuleerd onmiddellijk een mogelijk kopieermechanisme suggereert voor het genetisch materiaal.

Vrouwelijk DNA draagt het geslachtschromosoom XX, mannelijk DNA het geslachtschromosoom XY. In geslachtscellen wordt dit DNA gesplitst. Bij vrouwen heeft elke eicel het X-chromosoom; bij mannen draagt de helft van het sperma het X-chromosoom en de andere helft het Y-chromosoom. Een eicel die bevrucht wordt door een X-zaadje geeft XX DNA voor een meisje, een eicel die bevrucht wordt door een Y-zaadje geeft XY DNA voor een jongetje. Soms is dit kopieermechanisme verstoord, en dan kunnen in zeldzame gevallen intersekse condities ontstaan.

Maar ja, zulke feiten kunnen worden ontkend.

Natuurlijk zijn er onwetenden, dwaallichten, struisvogels, ideologen en dictators die sommige van de hierboven genoemde feiten negeren, ontkennen of bestrijden. Platte-aarde-mensen bestaan. Holocaustontkenners bestaan. Klimaatramp-ontkenners bestaan. Sommige genderactivisten willen de biologische feiten over het geslachtelijke onderscheid tussen man en vrouw niet horen en beschouwen iedereen die erover begint als een haatzaaier. Als je een alternatieve therapeut bent is het mogelijk dat je desinformatie over corona te verduren hebt gehad, misschien zelfs tijdens een verplichte nascholing. En als je op enigerlei wijze betrokken bent geweest bij de Tiananmen-herdenkingen in Hongkong kun je door de politie worden gearresteerd, want in China – en tegenwoordig ook in Hongkong – is elke verwijzing naar de gebeurtenissen uit 1989 op het Tiananmenplein een misdaad.

De kans dat er in de NRC een bespreking komt van Twijfelen aan de werkelijkheid acht ik klein, want mijn hoofdboodschap is dat we moeten proberen collectieve helderheid te krijgen over hoe de feiten liggen, over wat er werkelijk aan de hand is, en dat we daarbij ideologie of wensdenken geheel dienen te vermijden. Dat zou volgens mij ook het streven moeten zijn van de Slijpsteen van de geest, maar zie boven.

Misschien kunnen mensen die deze blog lezen een beetje reclame maken? Hier kun je mijn boek bestellen.